Terugblik: Zetor's icoon: Crystal 8011

In 1968 liepen bij Zetor Brno in het voormalige Tsjecho-Slowakije de eerste Zetor Crystal 8011 tractors van de band. De Zetor Crystal 8011 was niet alleen een trendbreuk qua typeaanduiding en vormgeving, maar vooral de geluidsarme veiligheidscabine met volwaardige bijrijdersstoel, hoog-laag, tweetoeren aftakas en luchtdrukinstallatie maakten dat deze viercilinder qua basisuitrusting destijds bijna onklopbaar was.

De betiteling “Crystal 8011” verwees niet alleen naar het vermogen van 80 pk. De toevoeging “Crystal” was duidelijk een knipoog naar de kristalindustrie in Tsjecho-Slowakije die hoogwaardige kristalproducten afleverde.

Ontwikkeling startte in 1964
De ontwikkeling van de Crystal begon in 1964 toen het politbureau besliste dat er in het kader van een Tsjechoslowaaks-Pools samenwerkingsproject tussen Zetor en Ursus een nieuwe zware serie tractoren zou worden ontwikkeld, als aanvulling op de bestaande lichte UR1-serie.

De Zetor Crystal 8011 werd door het staatsbedrijf ZKL Brno in 1969 voorgesteld op alle belangrijke internationale landbouwtentoonstellingen. Door de samenwerking met Ursus vertoonde de 8011 vrij veel overeenkomsten met de Ursus C 385. In juli 1969 werd de Zetor 8011 getest door het CEMAG te Gembloux. De Crystal 8011 maakte indruk door het lage geluidsniveau in de cabine van minder dan 85 dB(a), maar ook de constructie van de besturing met een directe verbinding tussen stuur en voorwielen, die mechanisch plaatsvindt en hydraulisch wordt bekrachtigd, werd door de testers vooral bij wegtransport gewaardeerd.

Doordacht ontwerp
De 8011 had een viercilinder Zetor 8001-motor met een grote inhoud (4.562 cm³) met een maximum vermogen van 80 pk, dank zij de Pal-brandstofpomp met rechtstreekse brandstofinspuiting. Handig was dat aan beide kanten van de watergekoelde motor een bevestigingsraam was geïntegreerd voor de eventuele montage van een frontlader. Zetor leverde van bij de introductie, indien gewenst, een frontlader met parallellogramsysteem.

De 8011 had een 8 + 4 versnellingsbak plus een hoog-laag per versnelling, zodat de tractor in totaal over 16 versnellingen vooruit en 8 achteruit beschikte. Dankzij deze Multi-Power werd bij het terugschakelen de rijsnelheid met 25 % gereduceerd, terwijl het koppel met een kwart steeg.

De aftakas werd ingeschakeld door een hendel naast het stuur waardoor hydraulisch een lamellenkoppeling werd geactiveerd. De hydraulische lamellenkoppeling had als grote voordeel dat de aftakas en de tandwielkast van het aangekoppelde werktuig werd gespaard omdat deze geleidelijk op toeren kwam. Dit systeem paste Zetor ook toe op de vierwielaangedreven versie van de 8011, de 8045 die in 1973 werd geïntroduceerd. Deze tractor had een vooras met planetaire eindreductie en dubbele kruiskoppelingen. De vooras werd vanuit de achterbrug aangedreven en ingeschakeld door een hydraulisch bediende lamellenkoppeling welke tijdens het rijden kon worden in- en uitgeschakeld door middel van een trekknop.

De Zetor 8011/8045 bleef in productie tot in 1982 en stond model voor de andere tractoren van de Crystal-serie van 100, 120 en 160 pk. In totaal produceerde Zetor Brno van de 8011/8045 ruim 37.777 exemplaren.

Jan Van Elsacker: “De Zetor Crystal 8011 was de meest West-Europese tractor van het Oostblok”

Jan Van Elsacker startte in 1978 te Wiekevorst (Antwerpen) een landbouwmechanisatiebedrijf met onder andere de vertegenwoordiging van de tractormerken Steyr en Zetor. Dit laatste was evident omdat Jan sinds 1970 actief was als technieker, verantwoordelijk voor de dienst na verkoop, bij Steyr- en Zetor-importeur Hocké. Zo kende hij als geen ander de toenmalige Steyr- en Zetor-modellen, waaronder ook de Zetor Crystal 8011, bijna vanbinnen en vanbuiten.

Wat was uw eerste reactie toen de 8011 werd voorgesteld?
“Ik was onder de indruk. De 8011 straalde niet alleen kracht uit, maar vooral het concept en de technische details bewezen dat de ontwerpers heel dicht in de praktijk stonden.”

Wat maakte de Zetor 8011 bijna een halve eeuw geleden zo bijzonder?
“De volledig gesloten ruime veiligheidscabine, de versnellingsbak met een hoog-laag per versnelling en de hydraulische schakeling van de rijafhankelijke tweetoeren aftakas. Bij de introductie, we spreken dan van 1969, was er slechts één andere tractorfabrikant, Volvo BM, die van fabriekswege zijn trekkers uitrustte met een geluidsarme veiligheidscabine. De cabine van de 8011, met koelvloeistof verwarming, was gemonteerd op rubberen blokken. Dit en de combinatie van de geveerde vooras met spiraalveren en de pneumatisch geveerde stoel zorgden voor een hoog rijcomfort.”

Wat was het belangrijkste argument voor de aankoop van een Zetor 8011?
“ De gunstige prijs, ruim 275.000 BEF ( € 6.875) in 1972, en ook dat de 8011 veel aantrekkelijks bood. Onder andere de goede opvolging van de versnellingen en de erbij horende hoog-laag en de probleemloze motor. Andere bijzonderheden zoals de luchtdrukreminstallatie met de bijhorende compressor, de massaschakelaar en het dakluik dat zowel vooraan, achteraan of in zijn geheel open kon, scoorden hoog.”

Maar toch blijft een negatieve reputatie de Zetor Crystal 8011 achtervolgen. Hoe verklaar je dat?
“Toegegeven, de 8011 had een aantal eigenzinnige Oost-Europese trekjes. De 8011 werd, zeker in de jaren 60 en 70, geproduceerd door een typisch voorbeeld van een Oost-Europees staatsbedrijf, waar de betrokkenheid van de werknemers gering was. Hierdoor was alles niet tot in de details afgewerkt. De Tsjecho-Slowaakse exportorganisatie Motokov en de toenmalige Zetor-importeur Hocké deden er echter alles aan om alle Zetor-tractors naar West-Europese maatstaven af te leveren. Een uitgebreide nulbeurt en drie gratis nazichten door een gespecialiseerde technieker van de importeur hoorden tot de standaardprocedure.”

“De Zetor 8011 was voor die tijd, zeker qua uitstraling een dijk van een tractor en dit zorgde net voor veel problemen in de praktijk. De viercilinder van 80 pk werd te dikwijls ingezet in combinatie met te zware werktuigen en in omstandigheden die eerder geschikt waren voor een zware zescilinder met voorwielaandrijving. De Zetor 8011 was een tractor waar je gevoel voor moest hebben. Omdat de groepen niet gesynchroniseerd waren, moest je gevoelsmatig werken met gas en koppeling en dan was het fijn werken met de Multi-Power die zonder de koppeling te gebruiken en zonder dat de trekker stil kwam te staan, kon worden gebruikt.”

“Daarenboven was de 8011 bij veel loonwerkers niet de eerste tractor die werd aangekocht en aangezien de aankoopwaarde in vergelijking met de concurrentie niet zo hoog was, werden er vooral beginnende en tijdelijke chauffeurs mee op pad gestuurd. Deze hadden weinig ervaring en namen het ook niet zo nauw met de bediening ervan, die net zoals gezegd met het nodige respect moest gebeuren. De meeste herstellingen die wij uitvoerden, waren dan ook terug te koppelen onder de noemer: onverantwoord gebruik of gebrekkig onderhoud. Toch hebben veel bedrijven dank zij het inzetten van één of meerdere 8011-trekkers en zeker de vierwielaangedreven versie ervan een financiële reserve kunnen opbouwen, om later duurdere merken te kunnen aanschaffen.”